www.ftm.nl
De sms’jes die Commissievoorzitter Ursula von der Leyen uitwisselde met de ceo van farmagigant Pfizer zijn deze week onderwerp van een hoorzitting bij het Europese Hof. Mogelijk wordt de Commissie gedwongen te vertellen wat er met deze berichten is gebeurd.
Aankomende vrijdag moet de Europese Commissie zich voor het Europese Hof verantwoorden voor haar contacten met Albert Bourla, de bestuursvoorzitter van Pfizer. Deze farmaceut was de producent van een coronavaccin.
Commissievoorzitter Von der Leyen en Bourla hadden gedurende het hoogtepunt van de pandemie in 2021 contact met elkaar via tekstberichten die – al dan niet – verwijderd zijn. In de berichten zouden ze hebben gesproken over een deal voor 1,8 miljard doses van het coronavaccin: genoeg om iedere Europeaan vier keer te vaccineren.
The New York Times spande in 2023 een rechtszaak aan omdat de Europese Commissie weigerde deze berichten openbaar te maken. Europese burgers hebben recht op toegang tot documenten van de Europese Commissie, maar volgens de Commissie geldt dat niet voor tekstberichten zoals sms’jes en Whatsapp-verkeer.
‘Burgers hebben recht op informatie over de belangrijkste aanbesteding in de geschiedenis van de Europese Unie’
Dat klopt niet, aldus de advocaten van de Amerikaanse krant, die stelden dat de Commissie met haar beslissing in strijd met de wet handelde. Pfizergate was geboren.
‘We zijn deze rechtszaak gestart omdat hier belangrijke democratische kwesties op het spel staan,’ zegt Nicole Taylor, woordvoerder van The New York Times.
De krant voert in de Verenigde Staten regelmatig procedures over de toegang tot overheidsinformatie, maar dit was de eerste keer dat ze dat in Europa deed.
‘Burgers hebben recht op informatie over de belangrijkste aanbesteding in de geschiedenis van de Europese Unie. Dat recht wordt hen ontzegd,’ zegt Taylor. ‘We kijken uit naar de hoorzitting.’
Tijdens de hoorzitting kan de Commissie worden gedwongen om te onthullen wat er met de tekstberichten is gebeurd. Zoiets is niet eerder gebeurd.
Zo begon Pfizergate
De vaccindeal met Pfizer kwam in april 2021 tot stand, op het hoogtepunt van de coronapandemie. Vaccins waren schaars en veel Europeanen wachtten op dat moment nog op hun eerste prik. The New York Times achterhaalde dat Von der Leyen de deal persoonlijk had gesloten.
Dat deed nogal wat stof opwaaien in Brussel. De Duitse nieuwssite netzpolitik.org verzocht de Commissie om inzage in de berichten over deze deal, op grond van de Europese transparantieregels.
Na maanden van touwtrekken en een ferme berisping van de Europese Ombudsman Emily O’Reilly weigerde de Commissie inzage te geven. Haar argument: tekstberichten zijn vluchtig van aard en hoeven daarom – in tegenstelling tot andere documenten – niet openbaar gemaakt te worden.
The New York Times was het daar niet mee eens en begon een rechtszaak.
Wie op een confrontatie met de Commissievoorzitter hoopt, komt waarschijnlijk bedrogen uit. Naar verwachting zal Von der Leyen zelf niet aanwezig zijn bij de zitting deze vrijdag, maar laat ze zich vertegenwoordigen door juristen van de Commissie, aldus een woordvoerder.
Zij zullen zich moeten verantwoorden voor liefst vijftien rechters – een signaal dat het hof de zaak hoog opneemt. Gewoonlijk worden zaken over toegang tot informatie door drie of vijf rechters behandeld.
Er is geen livestream, maar het publiek kan de zitting volgen vanuit een van de sombere kamertjes die de belangrijkste rechtbank van de EU rijk is.
Naar verwachting heeft de Commissie het nodige uit te leggen. De meest prangende vragen: hebben de tekstberichten ooit bestaan, en zo ja: bestaan ze nog steeds of zijn ze verwijderd?
De rechters zullen beoordelen of de weigering van de Commissie om de berichten openbaar te maken een schending is van het Europees recht, de geldende transparantieregels en de principes van behoorlijk bestuur.
Vraag om hervorming
De uitkomst van deze zaak heeft verregaande gevolgen voor hoe de EU verantwoording aflegt, zegt Ilaria Fevola van Article 19, een ngo die zich voor vrije toegang tot informatie inzet.
Als The New York Times wint, schept dat een belangrijk precedent. ‘Dat zou de zwakke implementatie van de transparantierichtlijn blootleggen, die is gebaseerd op een achterhaalde definitie van het begrip “document”,’ zegt Fevola.
Los van deze zaak roepen juristen en toezichthouders de Europese Unie al langer op haar omgang met transparantie te herzien.
De Commissie-Meijers, een onafhankelijk panel van academici op het gebied van burgerrechten, schrijft in een rapport dat diverse EU-lidstaten – waaronder Zweden, Finland en Nederland – regelmatig tekstberichten openbaar maken. Volgens hen zou het volstaan om te verduidelijken dat ook tekstberichten onder de huidige transparantieregels vallen.
Een eerdere poging van EU-instellingen om tot uniforme regels te komen, strandde door interne meningsverschillen. Een heikel punt was dat het voorstel van de Commissie, dat in juni 2023 werd gedeeld met andere instellingen, haar eigen berichten van openbaarmaking uitsloot.
Naar aanleiding van Pfizergate deed de Europese Ombudsman uitgebreid onderzoek naar hoe EU-instellingen hun tekstberichten bewaren. In het eindrapport wordt ambtenaren gevraagd om relevante informatie altijd vast te leggen, ongeacht het medium, en om ‘technische oplossingen te vinden om tekstberichten makkelijker te bewaren in documentmanagementsystemen’.
De uitspraak in deze zaak volgt naar verwachting pas volgend jaar.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten