Project Claritas: de jacht op ons belastinggeld
Een groepje burgers, met ieder hun eigen expertise, is samengekomen om de miljarden uitgaven van onze overheid te analyseren. Onze groep genaamd “Project Claritas” (Latijn voor “Helderheid”) bestaande uit 4 personen is de laatste 2 maanden een onderzoek gestart naar de inkoopdata van alle ministeries van de Rijksoverheid. Data-analist Wouter Aukema heeft hiervoor een interactief dashboard gepubliceerd waarin iedere Nederlander gemakkelijk alle info en trends kan vinden over de inkoopuitgaven van onze overheid. Wij nodigen iedere journalist, politicus en burger uit om met ons naar deze data te kijken. Vele ogen maken namelijk licht werk.
Onze groep bestaat uit een inkoopspecialist (gewerkt bij diverse ministeries), onderzoeker Annelies Strikkers, een beleidsadviseur bij de overheid en een jurist. We hebben de afgelopen weken een aantal opvallende zaken ontdekt in de inkoopdata waarvan wij er een aantal in dit artikel beknopt zullen behandelen.
Terwijl Nederland verarmt en er keuzes gemaakt moeten worden tussen; verwarm ik mijn huis of koop ik voedsel, smijt de overheid met miljarden en kan het deze uitgaven vaak niet verantwoorden. De ruim 5 miljard aan niet te verantwoorden uitgaven bij het Ministerie van VWS was voor een inkoopspecialist reden om contact op te nemen met Annelies Strikkers. Zij wist namelijk zeker, door haar werkervaring bij verschillende ministeries, dat er altijd terug te vinden moet zijn waar publiek geld aan uitgegeven is. Samen zijn we gaan kijken naar de beschikbare informatie over de uitgaven van de Rijksoverheid. Al snel kwamen we erachter dat alle inkoopdata van 2015 t/m 2020 vrij in te zien is via data.overheid.nl. Het onderzoek kon van start gaan.
Inkoopdata
Alle inkopen van de overheid gaan via de systemen. Werken, leveringen en diensten. Iedere inkoop heeft een factuur. Dus álle inkoop kan tot op de euro nauwkeuring worden herleid. Via een download van de crediteurenadministratie kun je precies nagaan welk bedrag, voor welke levering/dienst, wanneer aan welke leverancier is betaald.
Conform de motie Oosenbrug is de overheid verplicht alle inkoopuitgaven openbaar te maken. Deze zijn vanaf 2015 terug te vinden via de Open Inkoopdata Rijk. In deze dataset staan alle inkoopuitgaven van het Rijk per ministerie op basis van gestaffelde bedragen, samen met de naam van de leverancier waar is ingekocht. Zo betekent staffel 12 dat er aan een bepaalde leverancier tussen de 100 en 150 miljoen Euro in een betreffend jaar is uitgegeven en staffel 13 dat er meer dan 150 miljoen is uitgegeven.
De inkoopdata wordt weergegeven in ellenlange Excel bestanden waar haast niet door te komen is. Gelukkig heeft data-analist Wouter Aukema mbv. dezelfde openbare inkoopdata een dynamisch dashboard gepubliceerd, waar ieder persoon kan grasduinen in alle bekende inkoopdata.
In de applicatie kunnen we ons focussen op specifieke leveranciers en deze verder onderzoeken of we kunnen verschillende trends bekijken als het gaat om overheidsuitgaven. We zullen enkele waarnemingen hieronder belichten.
Mediq
Uit de inkoopdata van het Ministerie van VWS blijkt dat Mediq Nederland b.v. een staffel 13 (meer dan 150 miljoen) toebedeeld krijgt in 2020, het begin van de coronacrisis. Uit overheidscommunicatie blijkt dat Mediq ruim 1.2 miljard gekregen heeft van het Ministerie van VWS. In de jaren voor 2020 heeft VWS nog nooit zakengedaan met Mediq.
Mediq Nederland B.V. werkte als uitvoerende partij voor het Landelijk Consortium Hulpmiddelen (LCH). Het LHC is door toenmalig gezondheidsminister Hugo de Jonge in het leven geroepen om in medische hulpmiddelen te voorzien in de coronacrisis. Mediq kreeg 1.250.000.000 van VWS omdat het LCH geen juridische entiteit is en Mediq wel.
Het LCH gaf Mediq de opdrachten en Mediq voerde dit vervolgens uit. In deze aparte constructie was het Ministerie van VWS geen partij, maar hadden ze dit overgedragen aan het LCH. VWS heeft dus 1.2 miljard euro aan Mediq gegeven, maar door de aparte constructie is volkomen onduidelijk waaraan dit geld is uitgegeven. Wel weten we inmiddels dat de omstreden mondkapjesdeal van Sywert van Lienden onderdeel uitmaakt van dit grote bedrag. Met het werken in zo’n ongewone constructie is onmogelijk vast te stellen of overheidsuitgaven rechtmatig en efficiënt plaatsvinden. Hier zijn meerdere Kamervragen over gesteld, maar tot op heden is er geen duidelijkheid over de aanbesteding van deze 1.2 miljard. Ook journalisten hebben zich nog niet gewaagd aan dit vraagstuk, maar zijn enkel gedoken op de omstreden mondkapjesdeal wat hier maar een klein onderdeel van is.
Een klein aantal leveranciers krijgt de grootste bedragen
Duizenden stichtingen krijgen geld van ministeries
Stichting Kruisen en Kapellen Tegelen
Het Ministerie van Justitie en Veiligheid heeft volgens de data zowel in 2019 als in 2020 tussen de 25 en de 50 miljoen euro gegeven aan de Stichting Kruisen en Kapellen in Tegelen. Dit vonden wij een opmerkelijk hoog bedrag en een vreemde kostenpost voor het Ministerie van J&V. Helemaal toen wij zagen dat deze Stichting in Tegelen enkel één kapel bezit waar kaarsen worden gemaakt. Bij de KVK is enkel een uittreksel te vinden van deze Stichting, maar statuten of jaarrekeningen ontbreken.
We hebben contact opgenomen met de Stichting Kruisen en Kapellen Tegelen en de penningmeester Theo Thurlings gesproken. Hij was zeer verbaasd over dit grote bedrag en gaf aan dat de Stichting nooit meer dan 10.000 euro op haar bankrekening heeft staan. Ook het overkoepelende Bisdom Roermond, waar deze Stichting onder valt, had geen idee waar dit bedrag voor had kunnen zijn en zegt hier niets van te weten.
Navraag ministerie
Ook is er navraag gedaan bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid. We kregen een opmerkelijk antwoord. Per abuis zou 50 tot 100 miljoen euro toegeschreven zijn aan Stichting Kruisen en Kapellen in Tegelen, maar dit bedrag hoorde bij het ruim 30km verderop gelegen Psychiatrisch ziekenhuis de Rooyse Wissel. De KVK nummers zouden niet goed gekoppeld zijn.
Volgens de inkoopspecialist van Project Claritas is dit vrijwel onmogelijk. Facturen worden namelijk geautomatiseerd ingeboekt. Dit zou dan bijvoorbeeld betekenen dat het de Rooyse Wissel zelf is geweest die een verkeerd KVK nummer op haar factuur heeft gezet. Ook zien we in voorgaande jaren dat het Ministerie van J&V naar beide leveranciers geld overgemaakt heeft. Hoe zit dit? Inmiddels heeft het Ministerie van J&V de data aangepast. Het is een vreemde gang van zaken. We nodigen journalisten uit dit op te pakken. Ook wij zullen dit verder uitzoeken.
Vragen die hierbij opspelen:
- Waarom staat er in de inkoopdata zo’n groot bedrag aanbesteed bij de Stichting Kruisen en Kapellen Tegelen terwijl de stichting van niets zegt te weten?
- Waarom gaan deze uitgaven via het Ministerie van Justitie en Veiligheid?
- Is dit bedrag daadwerkelijk naar de genoemde stichting gegaan?
- Wat is de overeenkomst geweest van de stichting met het Ministerie van J&V waar deze bedragen het resultaat van waren?
- Hoe kan er een verkeerde koppeling gemaakt zijn met een KVK-nummer? Gebeurt dit bij meer leveranciers?
- Wat is de overeenkomst met de Rooyse Wissel waaruit blijkt dat zij in totaal 50 tot 100 miljoen hebben ontvangen in 2019-2020?
Stichting Kruisen en Kapellen én de Rooyse Wissel komen beiden in de data voor.
Trend: de post anoniem
Om anoniem in te kopen is op 18 juli 2015 is de Wet op het Hergebruik van Overheidsinformatie in werking getreden. Deze wet bevat absolute en relatieve uitzonderingsgronden op basis waarvan overheidsinformatie, waaronder de Open
Inkoopdata Rijk, niet openbaar kan of mag worden gemaakt. Bijvoorbeeld in het geval van Staatsveiligheid, als het gaat om bedrijfsvertrouwelijke gegevens of ter bescherming van de privacy van de leveranciers. Waar deze uitzonderingsgronden volgens het verantwoordelijke departement van toepassing zijn, is de inkoop- informatie weggelaten of geanonimiseerd opgenomen. Er moet dus een goede, dringende reden zijn om leveranciers anoniem weer te geven in de inkoopdata.
Wat wij d.m.v. de applicatie van Wouter Aukema kunnen zien is een opmerkelijke trend als het gaat om het aantal anonieme leveranciers. In de jaren 2015 t/m 2019 maken de ministeries nog weinig gebruik van anonieme posten. Dit explodeert echter in 2020, het jaar van het begin van de zogenoemde “coronacrisis”. Vooral bij het ministerie van Justitie en Veiligheid zien we een enorme toename van 18 naar ruim 13.000 anonieme posten. Deze anonieme leveranciers hebben bijna allemaal en staffel 1 toegekend gekregen, dit betekent dat ze tot 10.000 euro betaald kregen.
Openstaande vragen:
- Met welke dringende reden hebben deze leveranciers met lage toegekende bedragen een anonieme status gekregen?
- Wat kan de reden zijn voor het Ministerie van Justitie en Veiligheid om 13.000 anonieme leveranciers te hebben in 2020 in tegenstelling tot voorgaande jaren?
- Heeft dit iets te maken met ingezette influencers en/of trollen op social media?
Oproep
Bovenstaande 3 voorbeelden zijn enkelen van de vele vreemde uitgaven en bewegingen die wij tot nu toe hebben kunnen vinden in de inkoopdata. De komende periode zullen wij met regelmaat een casus of trend bespreken in artikelen.
Hoewel ook wij als Project Claritas leden verschillende WOO-verzoeken in zullen dienen en verder onderzoek zullen doen naar de trends en vele leveranciers, willen wij u uitnodigen hetzelfde te doen. Er is hier sprake van een schat aan informatie die nog niet aangeraakt is door de algehele journalistiek. Of onze overheid publiek geld efficiënt, effectief, rechtmatig en transparant besteedt is namelijk in het belang van iedere Nederlander.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten